BẢN GHI CHÉP CHƯA TỪNG CÔNG BỐ VỀ MỘT TRẠM THỬ NGHIỆM Ở CAO ĐỘ TẠI VÙNG PHỤ CẬN NHA TRANG

HÒN BÀ
Bài viết về Hòn Bà của bác sĩ A. Yersin 
Trích từ Tập san của Hội Nghiên cứu Đông Dương
(QUÝ 1 NĂM 1944)

Khảo sát và những tiếp xúc đầu tiên

Vào năm 1914, tôi đã cho xây tại Suối Giao một ngôi nhà để có thể sống gần đồn điền và đảm bảo việc giám sát chung tốt hơn. Tôi phải nói thêm rằng vào lúc đó, con đường nối Nha Trang và Suối Giao thường không đi được. Thông tin liên lạc do đó trở nên khó khăn và bấp bênh.

Căn nhà của tôi bám vào sườn của một dãy đồi, khép lại thung lũng Suối Dầu ở phía Đông. Từ ngưỡng cửa nhà tôi, toàn cảnh nhìn về phía mặt trời lặn thật đẹp: trước mắt là tuyến đường sắt, sau đó là con đường cái quan, sau đó là dòng sông, cuối cùng là đồn điền, kéo dài ra xa, và tiếp theo là rừng cho đến chân núi, cách đó nhiều cây số.

Núi non luôn làm tôi say mê. Núi Suối Giao đặc biệt hấp dẫn tôi, vì lúc đó tôi đang tìm kiếm đất ở độ cao, cạnh đồn điền, để thử nghiệm trồng nhiều loại cây. Đặc biệt hơn, tôi đã du nhập và thuần hóa cây canh ki na tại Việt Nam. Các thử nghiệm đầu tiên ở đồng bằng tại Suối Giao đã thất bại, điều đó không có gì ngạc nhiên, bởi vì theo các nhà thực vật học, cây canh ki na là loại cây chỉ sống trên núi, ở cao độ khoảng 1.500m và chỉ ở vùng xích đạo.

Do đó, cần phải thăm dò núi Suối Giao, lập bản đồ, tìm kiếm một vị trí thích hợp để thiết lập một trạm thử nghiệm.

Hồi đó, chưa có bản đồ nào về ngọn núi này. Ít người cư trú tại đây. Vài gia đình người Thượng sinh sống ở đây, họ sống rất cơ cực nhờ vào thu hoạch từ rẫy: họ phá nhiều mảng rừng lớn để thu hoạch vừa đủ lúa, bắp, khoai lang để sống. 

Từ cổng nhà tôi tại Suối Giao, tôi đã chú ý đến một đỉnh núi tương đối cao và vượt trội lên tất cả các đỉnh lân cận trong dãy núi đó. Tôi nghĩ rằng đỉnh này không xa lắm. Vấn đề bây giờ là tìm ra nó và tiếp cận nó nếu được.

Một loạt cuộc thăm dò cho phép xác định dòng chảy của sông từ đồn điền đến các nguồn của nó, ở tận cùng thung lũng. Các phụ lưu chính của tả ngạn đã được nhận ra và định vị, chúng tôi đã đi đến tận cùng thung lũng, nó được tạo thành bởi một bức tường thật, một vách núi, không cao lắm. Bức tường thành này kéo dài về phía Bắc và phía Nam dưới dạng rặng núi, dẫn đến những đỉnh núi khá cao. 

Đỉnh cao nhất trong các đỉnh này chính là đỉnh mà tôi đã quan sát từ cổng nhà tôi tại Suối Giao. Nó thuộc về một ngọn núi hùng vĩ mà muốn đạt đến phải đi theo đường các đỉnh hướng về phía Bắc. Điểm cao nhất của núi này nổi bật  lên ở chính giữa. Núi này là giới hạn phía Bắc của thung lũng mà con sông chảy qua ở phần cuối. Nhiều dòng suối đổ xuống từ những sườn dốc thẳng đứng của nó, hợp lại thành những dòng nước chảy xiết và tạo thành những nguồn gốc chính của con sông. 

Ông KREMPF muốn đảm nhiệm việc tìm hiểu xem chúng tôi có thể đến được những đỉnh núi mà chúng tôi quan tâm hay không bằng cách đi theo đường của các rặng núi từ nơi tận cùng của thung lũng. Nhờ kỹ năng của một nhà leo núi xuất sắc, ông ấy đã hoàn thành nhiệm vụ này và khi men theo sườn núi phía Bắc, ông ấy là người đầu tiên lên đến đỉnh núi ở độ cao 1.500m. Đỉnh này được gọi là Hòn Bà. 

Ít lâu sau, tôi theo đúng lộ trình đó và tôi đã ngồi nghỉ trong lều vải của tôi, ngay vị trí mà chúng tôi sắp thiết lập trạm thử nghiệm tương lai. 

Nhưng cần phải có bản vẽ sơ đồ của một con đường tiếp cận dễ dàng hơn và trực tiếp hơn so với con đường đang được dùng trong những cuộc mạo hiểm đầu tiên này. Chúng tôi đã cử một số người Thượng đi thăm dò, họ đã thành công trong việc vạch một đường bắt đầu từ Suối Cả, leo lên một dãy núi ngang của Hòn Bà và đi theo nó liên tục để đến ngay vị trí của trạm thử nghiệm tương lai của chúng tôi.
 
Vào lúc đó, Viện hàn lâm khoa học đã trao cho tôi một giải thưởng. Tôi liền dùng số tiền bất ngờ này để thuê những người Thượng thiết lập một con đường mòn khả thi, nối Suối Giao với Hòn Bà, thông qua Suối Cả, sẽ rốt cuộc cho phép thành lập trạm thử nghiệm.

Nhà làm việc của Bác sĩ A. Yersin ở Hòn Bà

Lán trại trên đỉnh Hòn Bà - Nơi Bác sĩ A. Yersin thực nghiệm trồng cây thuốc

YERSIN